Δράσεις ελαιολάδου στην ανθρώπινη υγεία

Οι γνωστές από τον αρχαίο ακόμα κόσμο θεραπευτικές ιδιότητες καθώς και η γενικότερη ευεργετική δράση που έχει το ελαιόλαδο στην καλή υγεία του ανθρώπινου οργανισμού είναι πραγματικά εντυπωσιακές. Αυτό που εντυπωσιάζει ακόμα περισσότερο ωστόσο, είναι το γεγονός ότι ακόμα και στις μέρες όπου η Ιατρική επιστήμη έχει σημειώσει αλματώδη ανάπτυξη έχοντας στο πλευρό της υπερσύγχρονες τεχνολογίες, οι ιδιότητες αυτές που φέρει το ελαιόλαδο όχι μόνο δεν έχουν ξεχαστεί κλειδωμένες σε κάποιο χρονοντούλαπο, αλλά αντιθέτως αξιοποιούνται ενεργά στη μάχη για την αντιμετώπιση ορισμένων εκ των πλέον θανατηφόρων παθήσεων των ημερών μας.    

Μακράν το βασικότερο και σημαντικότερο συστατικό της περίφημης Μεσογειακής διατροφής, το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο συνδέεται με σειρά θεμάτων υγείας. Αν και πολλές από τις δράσεις του δεν είναι ακόμα πλήρως ξεκαθαρισμένες και διαρκώς νέες ιατρικές μελέτες φέρνουν στην επιφάνεια πρόσθετα χαρακτηριστικά και ιδιότητες, ένας σημαντικός αριθμός θετικών επιδράσεων που έχει το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο έχουν επιβεβαιωθεί και καταγραφεί επισήμως. Ενδεικτικώς, τόσο η Ε.Ε. όσο και ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων & Φαρμάκων  (FDA) έχουν δημοσιεύσει με κάθε επισημότητα λεγόμενους “ισχυρισμούς υγείας”^[1], οι οποίοι αναγνωρίζουν συγκεκριμένες ευεργετικές για την υγεία ιδιότητες που συνδέονται με την κατανάλωση σε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. Παρακάτω,  Ï€Î±ÏÎ±Î¸Î­Ï„ουμε μια σύντομη περιγραφή των πλέον σημαντικών, μελετημένων και επαρκώς τεκμηριωμένων από τις ιδιότητες αυτές.

Καρδιαγγειακή προστασία 

Από την περίφημη “Μελέτη των 7 Χωρών”, στη δεκαετία του 1960 έως την πιο πρόσφατη PREDIMED που δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine, η επιστημονική ιατρική έρευνα έχει ξεκάθαρα και τεκμηριωμένα περιγράψει μία αντίστροφη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης σε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και της εκδήλωσης θανατηφόρων καρδιαγγειακών επεισοδίων όπως εμφράγματα του μυοκαρδίου. Το μυστικό εδώ βρίσκεται στην σύνθεση των λιπαρών του ελαιολάδου. Στις τροφές που καταναλώνουμε υπάρχουν 3 διαφορετικά είδη λιπαρών ουσιών. Συγκεκριμένα,  τα τριγλυκερίδια κορεσμένων λιπαρών οξέων, τα τριγλυκερίδια μονοακόρεστων λιπαρών οξέων και τέλος τα τριγλυκερίδια πολυακόρεστων λιπαρών οξέων. Σε αντίθεση με άλλα βρώσιμα έλαια και λίπη, το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο παρουσιάζει μια σύνθεση λιπαρών η οποία κατά 68-83% αποτελείται από μονοακόρεστα λιπαρά οξέα κυρίως στην μορφή ελαϊκού οξέος. 

Τα μονοακόρεστα, που είναι τα πλέον φιλικά προς την υγεία μεταξύ όλων των τύπων λιπαρών, έχει αποδειχτεί ότι διαθέτουν την ικανότητα να διατηρούν μια καλή ισορροπία μεταξύ των μορίων της λεγόμενης κακής λιποπρωτεΐνης (LDL) και της λεγόμενης καλής λιποπρωτεΐνης (HDL) που βρίσκονται στο αίμα μας.   Î— επιστημονική έρευνα έχει καταλήξει ότι όποτε μονοακόρεστα λιπαρά αντικαθιστούν στην διατροφή μας κορεσμένα λιπαρά, μειώνουν τα επίπεδα της LDL αφήνοντας παράλληλα ανέπαφα τα επίπεδα της HDL. Ως συνολικό αποτέλεσμα από το παραπάνω έχουμε τον καλύτερο έλεγχο της χοληστερόλης και την αποτροπή εναπόθεσης αθηρωματικής πλάκας  στα αιμοφόρα αγγεία του οργανισμού, η οποία είναι υπεύθυνη για την εμφάνιση της αθηρωματικής νόσου. Η τελευταία είναι πιο γνωστή ως αρτηριοσκλήρωση και οδηγεί κύρια σε εμφράγματα και περιφερειακή αρτηριοπάθεια. Συμπληρωματικά σε αυτή την αντι-αθηρωματική του δράση, το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο παίζει ρόλο κλειδί και στην αντιμετώπιση της υπέρτασης, η οποία επίσης συμβάλλει στην εμφάνιση αρτηριοσκλήρωσης. Μεγάλος αριθμός ιατρικών μελετών επιβεβαιώνει ότι η κατανάλωση σε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο συμβάλλει αποφασιστικά στην μείωση της αρτηριακής πίεσης σε φυσιολογικά χαμηλά επίπεδα, μειώνοντας σημαντικά τις πιθανότητες εκδήλωσης θανατηφόρων καρδιακών επεισοδίων.

Αντικαρκινική προστασία

Το μεγάλο φορτίο που φέρει το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο σε αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ουσίες εμφανίζεται να συνδέεται με μια πολυσχιδή αντικαρκινική δράση.  ÎŸÎ¹ πολυφαινόλες  ÎºÎ±Î¹ τα λοιπά αντιοξειδωτικά που περιέχονται σε μεγάλες συγκεντρώσεις στο έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, θωρακίζουν τον ανθρώπινο οργανισμό απέναντι στο οξειδωτικό στρες ενώ εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες. Αυτές οι σημαντικές δράσεις προστατεύουν και ενισχύουν την λειτουργία των κυτταρικών μεμβρανών, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες ανάπτυξης διαφόρων τύπων καρκίνου όπως παχέως εντέρου, στήθους, γαστρεντερικού αλλά και νεοπλάσματος του αναπνευστικού. Η αντικαρκινική δράση των αντιοξειδωτικών ενισχύεται και από την έντονη παρουσία των μονοακόρεστων λιπαρών που κυριαρχούν στην σύνθεση του έξτρα παρθένου ελαιολάδου. Όντας χημικά πιο σταθερά σε σύγκριση με τα κορεσμένα λιπαρά (ζωικά λίπη), τα μονοακόρεστα στο ελαιόλαδο δεν αλλοιώνονται εύκολα από το οξυγόνο, γεγονός που τα καθιστά λιγότερο επικίνδυνα για τις κυτταρικές μεμβράνες απομακρύνοντας έτσι την πιθανότητα δημιουργίας καρκινικών όγκων. Συνεπώς, η κατανάλωση σε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο σε αντικατάσταση ελαίων και λιπών πλούσιων σε κορεσμένα λιπαρά δείχνει να μπορεί να μειώσει περαιτέρω τις πιθανότητες ανάπτυξης καρκίνου. Από τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό ότι αν και η έρευνα για την αντικαρκινική δράση που έχει το ελαιόλαδο έχει πολύ δρόμο ακόμα να διανύσει, τα ευρήματα που είναι διαθέσιμα στις μέρες μας είναι παραπάνω από ενθαρρυντικά.

Αντιγηραντικές ιδιότητες και προστασία από χρόνιες παθήσεις

Η αντιγηραντική δράση που έχει το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο αποδίδεται στο πλούσιο περιεχόμενο του σε αντιοξειδωτικά τα οποία, μεταξύ άλλων, προστατεύουν τα κύτταρα από το ενεργό οξυγόνο, τις ελεύθερες ρίζες καθώς και το οξειδωτικό στρες. Ενώ το πολύ μεγάλο μέρος του οξυγόνου που εισπνέουμε χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας στο σύστημα μας, υπάρχει και ένα 2-3% το οποίο μετατρέπεται σε αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν ελεύθερες ρίζες. Οι τελευταίες όταν παράγονται σε μεγάλες ποσότητες και για μεγάλο σχετικά χρονικό διάστημα, εκθέτουν τον οργανισμό μας στο λεγόμενο οξειδωτικό στρες, που μεταξύ άλλων επιταχύνει την διαδικασία γήρανσης και προλειαίνει το έδαφος για σειρά σοβαρών παθήσεων. Οι φαινόλες που περιέχει το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο σε εντυπωσιακά μεγάλες συγκεντρώσεις έχουν πολύ έντονη αντιοξειδωτική δράση και είναι αυτές οι οποίες εξουδετερώνουν τις ελεύθερες ρίζες, αναστέλλοντας τα αποτελέσματα γήρανσης.    

Μια πρόσθετη μορφή αντιγηραντικής δράσης που το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο εμφανίζεται να έχει σύμφωνα με ολοένα αυξανόμενο όγκο σχετικών επιστημονικών ερευνών, συνιστά η ενισχυτική επίδραση που δείχνει να έχει στην νοητική λειτουργία του ατόμου η οποία φθίνει στο πέρασμα των χρόνων. Χρησιμοποιώντας ως εφαλτήριο των ερευνών τους την κοινώς αποδεκτή στον ιατρικό κόσμο ιδέα που προτείνει  την ύπαρξη σχέσης μεταξύ του είδους των λιπαρών που καταναλώνει το άτομο και της νοητικής του λειτουργίας, ερευνητές από το Brigham και το Women’s Hospital^[2], ανέλυσαν δεδομένα από δείγμα 6000 γυναικών ηλικίας άνω των 65 ετών για να καταλήξουν σε πραγματικά εντυπωσιακά ευρήματα. Κατέληξαν ότι οι κυρίες εκείνες με την μεγαλύτερη πρόσληψη μονοακόρεστων λιπαρών (το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο περιέχει μονοακόρεστα λιπαρά σε ποσοστό 68-83% της συνολικής του σύστασης), τα πήγαν κατά μέσο όρο καλύτερα σε διάφορες νοητικές δοκιμασίες στις οποίες όλο το δείγμα υποβλήθηκε από κοινού.

Επιπλέον, ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο δείχνει να έχει και προστατευτική δράση.  Σύμφωνα με την μελέτη Three City Study^[3], άτομα τα οποία εκτέθηκαν σε μέτρια έως έντονη κατανάλωση σε ελαιόλαδο επέδειξαν χαμηλότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν νοητικό έλλειμμα στους τομείς της προφορικής ικανότητας και της οπτικοποιημένης μνήμης, σε σύγκριση με άτομα τα οποία δεν είχαν ποτέ δοκιμάσει να καταναλώσουν ελαιόλαδο. Επιπρόσθετα, ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Solfrizzi^[4] μελετώντας ομάδα ατόμων ηλικίας 65-85 ετών για χρονική περίοδο μεγαλύτερη των 10 ετών κατέληξε σε ορισμένα ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, βρήκαν ότι συμμετέχοντες οι οποίοι κατανάλωναν 1/3 της κούπας ελαιόλαδο σε καθημερινή βάση έτειναν να ζουν περισσότερο και καλύτερα σε σύγκριση με εκείνους που δεν κατανάλωναν ελαιόλαδο, ενώ επίσης για όσους κατανάλωναν 1/2 της κούπας ελαιόλαδο καθημερινά, οι πιθανότητες να εκδηλώσουν άνοια ήταν σημαντικά χαμηλότερες.   

Αντιφλεγμονώδη δράση

Αν και για ορισμένους σίγουρα ακούγεται παράξενο και πιθανά υπερβολικό ένα βρώσιμο φυτικό έλαιο να θεωρείται παράγων αντιμετώπισης φλεγμονών, η κατανάλωση 1-2 κουταλιών σε ελαιόλαδο ημερησίως έχει συνδεθεί με σημαντική δράση προς αυτή την κατεύθυνση. Πλούσιο σε πολυφαινόλες και άλλα αντιοξειδωτικά, το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο προσφέρει στον ανθρώπινο οργανισμό σειρά πολύτιμων συστατικών για την ανάπτυξη φυσικών μηχανισμών με ισχυρή προστατευτική δράση απέναντι σε φλεγμονές.  Μηχανισμοί οι οποίοι, μεταξύ άλλων, έχουν την ικανότητα να περιορίζουν τα συμπτώματα της αρθρίτιδας και να μειώνουν την δριμύτητα κρίσεων άσθματος. Επιπρόσθετα, έχει αποδειχθεί ότι οι πολυφαινόλες που το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο περιέχει σε μεγάλες συγκεντρώσεις έχουν εξαιρετικά αποτελέσματα στην μείωση των επιπέδων της λεγόμενης C-αντιδρώσας πρωτεΐνης, η οποία βρίσκεται στο αίμα και σε επίπεδα που αυξάνουν σε ενδεχόμενο φλεγμονής.

Καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος

Η κατανάλωση ωμού έξτρα παρθένου ελαιολάδου φέρεται σύμφωνα με ιατρικές μελέτες να προστατεύει την γαστρεντερική οδό, προάγοντας και ευνοώντας σημαντικά την καλή λειτουργία του πεπτικού μας συστήματος. Οι πολυφαινόλες που φέρει το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο καταπολεμούν και εμποδίζουν την ανάπτυξη επιβλαβών βακτηρίων όπως το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori bacterium). Αποτρέπονται έτσι στομαχικές διαταραχές και παθήσεις όπως έλκος, γαστρίτιδα κ.α

Παχυσαρκία και ελαιόλαδο

Όπως το σύνολο των λιπαρών και ελαίων, το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο χαρακτηρίζεται από ένα ομολογουμένως υψηλό θερμιδικό φορτίο, περίπου 120-130 θερμίδες ανά κουταλιά ή 15ml. Και ενώ κανείς θα περίμενε ένα τέτοιο θερμιδικό περιεχόμενο να δημιουργεί ισχυρούς δεσμούς μεταξύ παχυσαρκίας και κατανάλωσης σε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, τόσο η εμπειρία όσο και η επιστημονική έρευνα μας λένε μια διαφορετική ιστορία.

Η παχυσαρκία στις Μεσογειακές χώρες, όπου έχουμε και τις υψηλότερες κατά κεφαλήν καταναλώσεις σε ελαιόλαδο, δεν καταγράφει παρουσία εντονότερη από εκείνη που έχει σε άλλες περιοχές και χώρες όπου παραδοσιακά καταναλώνονται διαφορετικά είδη ελαίων και λιπών. Συμπληρωματικά σε αυτές τις εμπειρικές παρατηρήσεις λειτουργεί ένα σημαντικός όγκος επιστημονικής έρευνας. Ο παραπάνω υποστηρίζει ότι δίαιτες που περιλαμβάνουν υψηλή κατανάλωση σε ελαιόλαδο παρουσιάζουν σαφώς μεγαλύτερης διάρκειας αποτελέσματα απώλειας βάρους σε σχέση με αντίστοιχες δίαιτες χαμηλών σε λιπαρά. Σε ένα μάλλον πρωτοποριακό ερευνητικό πρόγραμμα, ο καθηγητής Peter Schieberle του Technische Universität München (TUM) και η καθηγητής Veronika Somoza του University of Vienna μελέτησαν την κατανάλωση 4 διαφορετικών βρώσιμων λιπαρών και ελαίων. Συγκεκριμένα, λαρδί, βούτυρο, κραμβέλαιο και ελαιόλαδο. Ζητούμενο ήταν η διερεύνηση του τρόπου καθώς και του βαθμού στον οποίο τα συγκεκριμένα φυσικά έλαια και λίπη ρυθμίζουν την αίσθηση του κορεσμού ακολούθως ενός γεύματος. Οι ερευνητές με αρκετό ενδιαφέρον ανακάλυψαν ότι η κατανάλωση σε ελαιόλαδο συνδέονταν με υψηλότερη συγκέντρωση στο αίμα της ορμόνης σεροτονίνης, η οποία αποδεδειγμένα ενεργοποιεί το αίσθημα του κορεσμού. Ακόμα, οι συμμετέχοντες στην ομάδα που κατανάλωνε ελαιόλαδο παρουσίασαν μηδενική αύξηση στο σωματικό τους βάρος κατά την διάρκεια της δοκιμασίας, σε αντίθεση με άτομα από τα υπόλοιπες ομάδες. Η μελέτη κατέληξε ότι τα αρωματικά εκχυλίσματα στο ελαιόλαδο είναι εκείνα που μας κάνουν να αισθανόμαστε χορτάτοι, βοηθώντας μας να μειώσουμε την ημερήσια μας θερμιδική πρόσληψη κατά περίπου 200 θερμίδες!  Εντυπωσιακά αποτελέσματα πράγματι, τα οποία μάλιστα συνηγορούν ακόμα πιο πειστικά υπέρ της κατανάλωσης σε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο αν στο κάδρο συμπεριλάβουμε πια και την ασύγκριτη βιολογική αξία αυτού. 

Εγκυμοσύνη και παιδική ηλικία

Σύμφωνα με την Ιατρική επιστήμη και την Βιολογία, ένας πολύ συγκεκριμένος συνδυασμός λιπαρών οξέων απαιτείται για την καλή ανάπτυξη εμβρύων και νεογνών. Από τη στιγμή που αρκετά από τα απαραίτητα αυτά λιπαρά οξέα δεν παράγονται στο σύστημα του εμβρύου, η παρουσία μια ικανής πηγής που θα παρέχει τα στοιχεία αυτά έτοιμα για κατανάλωση καθίσταται κριτικής σημασίας. Εξίσου  σημαντικό ωστόσο είναι τα απαιτούμενα λιπαρά οξέα να κατευθύνονται στο έμβρυο ή στον οργανισμό του νεογνού στις σωστές αναλογίες. Για παράδειγμα, η επίτευξη της σωστής αναλογίας μεταξύ ω-6 λινολεϊκού και ω-3 α-λινολεϊκού οξέος, 2 είδη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, είναι ζωτικής σημασίας για την φυσιολογική ανάπτυξη του κεντρικού και περιφερειακού νευρικού συστήματος ενός εμβρύου. Ιδανικά, το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο χαρακτηρίζεται από μια μοναδικά ισορροπημένη σύνθεση σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο έχει την ίδια αναλογία  λινολεϊκού/α-λινολεϊκού (περίπου 10:1) με εκείνη του μητρικού γάλακτος. Την ίδια στιγμή, η παραπάνω αναλογία διαφέρει εντυπωσιακά ανάμεσα στο ελαιόλαδο και το αγελαδινό γάλα όπου τυπικά εντοπίζονται χαμηλότερες από τις ζητούμενες συγκεντρώσεις α-λινολεϊκού οξέος. Επιπλέον, το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο αποτελεί εξαιρετική πηγή βιταμινών του συμπλέγματος Ε, οι οποίες συμβάλλουν σημαντικά στην προ-γεννητική και μετά-γεννητική ανάπτυξη του εμβρύου και προστατεύουν από το οξειδωτικό στρες στο οποίο εκτίθεται το νεογέννητο κατά την είσοδο του σε περιβάλλον οξυγόνου. 

Για όλους τους παραπάνω λόγους, το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο προτείνεται για κατανάλωση τόσο από γυναίκες σε ενδιαφέρουσα όσο και από μικρά παιδιά από τα πολύ πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής τους.  

Πηγές

• Psaltopoulou T, Sergentanis TN, Panagiotakos DB, Sergentanis IN, Kosti R, Scarmeas N. Mediterranean diet and stroke, cognitive impairment, depression: A meta-analysis. Ann Neurol. 2013 May 30.
• Estruch R, Ros E, Salas-Salvadó J, Covas MI, et al. Primary Prevention of Cardiovascular Disease with a Mediterranean Diet. N Engl J Med. 2013 Feb 25.
• Gina Kolata Mediterranean Diet Shown to Ward Off Heart Attack and Stroke New York Times February 25, 2013
• Estruch R, Ros E, Salas-Salvadó J, Covas MI, D Pharm, Corella D, Arós F, Gómez-Gracia E, Ruiz-Gutiérrez V, Fiol M, Lapetra J, Lamuela-Raventos RM, Serra-Majem L, Pintó X, Basora J, Muñoz MA, Sorlí JV, Martínez JA, Martínez-González MA; the PREDIMED Study Investigators. Primary Prevention of Cardiovascular Disease with a Mediterranean Diet. N Engl J Med. 2013 Feb 25.

• Polyphenol-rich foods in the Mediterranean diet are associated with better cognitive function in elderly subject s at high cardiovascular risk. Valls-Pedret C, Lamuela-Raventós RM, Medina-Remón A, Quintana M, Corella D, Pintó X, Martínez-González MÁ, Estruch R, Ros E.   Journal of Alzheimers Disease 2012;29(4):773-82.

• Mediterranean diet rich in olive oil and obesity, metabolic syndrome and diabetes mellitus. Pérez-Martínez P, García-Ríos A, Delgado-Lista J, Pérez-Jiménez F, López-Miranda,  J.Curr Pharm Des. 2011;17(8):769-77. Review.
• “High monounsaturated fatty acids intake protects against age-related cognitive decline”, V. Solfrizzi, F. Panza, F. Torres, F. Mastroianni, A. Del Parigi, A. Venezia, and A. Capurso , NEUROLOGY, May 1, 1999 52:1563

• Trichopoulou A, et al. Healthy traditional Mediterranean diet: an expression of culture, history, and lifestyle. Nutr Rev, 1997, 55(11 Pt 1): 383-9.
• Mensink R, et al. Effect of a diet enriched with monounsaturated fatty acids on levels of LDL- and HDL-cholesterol in healthy women and men. N Engl J Med, 1989, 321: 436-441
• Renaud S, et al. Cretan Mediterranean diet for prevention of coronary heart disease. Am J Clin Nutr, 1995, 61 (6 Suppl): 1360S-1367S.
• “High monounsaturated fatty acids intake protects against age-related cognitive decline”, V. Solfrizzi, F. Panza, F. Torres, F. Mastroianni, A. Del Parigi, A. Venezia, and A. Capurso , NEUROLOGY, May 1, 1999 52:1563
• Cipriani F, et al.Gastric cancer in Italy. Ital J Gastroenterol, 1991, 23(7): 429-35.
• http://www.fda.gov/Food/IngredientsPackagingLabeling/LabelingNutrition/ucm073992.htm#olive
• http://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/doc/2033.pdf