Μελέτη των 7 Χωρών- Το μεγαλείο της Κρητικής δίαιτας

Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, μια επιδημιολογική, διαμήκης μελέτη σχεδιάστηκε προκειμένου να διερευνήσει την ύπαρξη πιθανών δεσμών μεταξύ διατροφής και καρδιαγγειακών παθήσεων. Δεκαέξι ομάδες επιλέχθηκαν από 7 χώρες ανά τον πλανήτη και πιο συγκεκριμένα: Φινλανδία (Ανατολική, Δυτική), Ιταλία (Montegiorgio, Crevalcore, Rome railroad), Γιουγκοσλαβία (Dalmatia, Slavonia, Velika Krsna, Zrenjanin, Belgrade), Ολλανδία (Zutphen), Η.Π.Α. (US railroad), Ελλάδα (Κρήτη, Κέρκυρα) και Ιαπωνία (Tanushimaru, Ushibuka). Στη δεκαετία του 1960 που ακολούθησε, τυχαία δείγματα από τις ομάδες αυτές χρησιμοποιήθηκαν για την συγκέντρωση δεδομένων αναφορικά με την κατανάλωση τροφίμων. Οι εμπλεκόμενοι επιστήμονες διαπίστωσαν με μεγάλο ενδιαφέρον ότι οι διατροφικές συνήθειες των συμμετεχόντων παρουσίαζαν σημαντικές διαφορές, ακόμα μάλιστα και μεταξύ ατόμων από την ίδια χώρα (αλλά διαφορετικές επικράτειες).  Î£Ï„η Φινλανδία η κατανάλωση γάλακτος, πατάτας, βρώσιμων λιπαρών και προϊόντων ζάχαρης κυριαρχούσε. Πανομοιότυπο αλλά με χαμηλότερη ένταση πρόσληψης ήταν το μοτίβο που καταγράφηκε στην Ολλανδία. Υψηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος, λαχανικών και φρούτων παρατηρήθηκε στα δείγματα από τις ΗΠΑ, τη Ρώμη, το Βελιγράδι και την Zrenjanin (Γιουγκοσλαβία). Κοινή και για τις 3 περιοχές της Ιταλίας (Montegiorgio, Crevalcore, Rome railroad) η υψηλή πρόσληψη δημητριακών και αλκοόλ. Το τελευταίο ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο και για τα άτομα από την Δαλματία (Γιουγκοσλαβία), όπου επίσης κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες. Στην Velika Krsna (Γιουγκοσλαβία) κυριαρχούσε η κατανάλωση ψωμιού και τυριού, την ώρα που στη Slavonia (Γιουγκοσλαβία) τα δημητριακά και τα αυγά βρισκόταν στην κορυφή των προτιμήσεων. Στην Κρήτη, τεράστιες ποσότητες από ελαιόλαδο και φρούτων κατέκλυζαν το διατροφικό μοτίβο του τοπικού πληθυσμού. Φρούτα και ψωμί ήταν οι αδυναμίες των Κερκυραίων ενώ τέλος οι Ιάπωνες από το Tanushimaru και την Ushibuka αρέσκονταν να καταναλώνουν ρύζι, ψάρια και προϊόντα σόγιας.  

Η μελέτη διεξήχθη σε συνολικό δείγμα 12500 ατόμων ηλικίας 40-59 ετών. Οι ερευνητές παρακολουθούσαν την υγεία των συμμετεχόντων, δίνοντας έμφαση κυρίαρχα στην εκδήλωση καρδιαγγειακών επεισοδίων (στεφανιαίες παθήσεις και εμφράγματα) και στην δημιουργία καρκινικών όγκων. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά, ειδικά σε όρους ποσοστών θνησιμότητας. Η Κρήτη παρουσίαζε μακράν τα χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας σε σύγκριση με τις λοιπές παρακολουθούμενες περιοχές. Συγκεκριμένα, στα πρώτα 15 έτη της έρευνας μόλις 38 Κρήτες απεβίωσαν λόγω κάποιας καρδιαγγειακής πάθησης, ενώ οι θάνατοι λόγω καρκίνου έφτασαν τους 317. Η δεύτερη καλύτερη επίδοση καταγράφηκε στην Ιαπωνία με 136 και 623 απώλειες αντίστοιχα.  Î‘πό κει και πέρα καταγράφηκαν στην Κέρκυρα 202 και 338 αποθανόντες^[1], στην Γιουγκοσλαβία 242 και 394, στην Ιταλία 462 και 622, στην Ολλανδία  636 και 781, στις Η.ΠΑ. 773 και 384, ενώ στην Φινλανδία καταγράφηκε η χειρότερη επίδοση με 972 και 613 θύματα.    

Μεταξύ άλλων αξιοσημείωτων ευρημάτων, τα ποσοστά θνησιμότητας παρατηρήθηκε να έχουν μια θετική σχέση με το μέσο ποσοστό διατροφικής ενέργειας που προέρχονταν από κορεσμένα λιπαρά οξέα, μια αρνητική σχέση με το μέσο ποσοστό διατροφικής ενέργειας που προέρχονταν από μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, ενώ εμφανίστηκαν να μην επηρεάζονται από το ποσοστό διατροφικής ενέργειας που λαμβάνονταν από πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και αλκοόλ. Επίσης, όλοι οι δείκτες θνησιμότητας ήταν αρνητικά σχετιζόμενοι με τον λόγο μονοακόρεστων προς κορεσμένων λιπαρών οξέων. Το ελαϊκό οξύ, που αντιπροσωπεύει το 68-82% των συνολικών λιπαρών οξέων που περιέχει το ελαιόλαδο, ευθύνονταν σχεδόν για το σύνολο των διαφορών στα προσλαμβανόμενα μονοακόρεστα που παρατηρήθηκαν μεταξύ των συμμετεχόντων ομάδων.  Τα ποσοστά γενική θνησιμότητας καθώς και θνησιμότητας από καρδιαγγειακές παθήσεις ήταν ιδιαίτερα χαμηλά στους συμμετέχοντες που ως κύριο λιπαρό επέλεγαν το ελαιόλαδο. Παρόλο που τα παραπάνω ευρήματα δεν διεκδικούν να καταδείξουν κάποια δεδομένη αιτιώδη συνάφεια, είναι πολύ σημαντικό το γεγονός οτι συγκεκριμένα χαρακτηριστικά πληθυσμών και ατόμων εντός των πληθυσμών αυτών λαμβάνονται υπόψη για την αξιολόγηση των ερευνώμενων ρίσκων.    

Η εντυπωσιακές πράγματι επιδόσεις των Κρητών στην “Μελέτη των 7 Χωρών” αποδόθηκε στον τρόπο ζωής τους καθώς και στην ιδιαίτερη δίαιτα που ακολουθούσαν. Ο συνδυασμός αυτών των δύο  αποδεικνύονταν ότι τους επέτρεπε να θωρακίσουν τον οργανισμό τους απέναντι σε θανατηφόρες καρδιαγγειακές παθήσεις και στον καρκίνο. Όντως, η έντονη άσκηση ήταν καθημερινότητα για τον τοπικό πληθυσμό ο οποίος στην πολύ μεγάλη του πλειοψηφία απασχολούνταν με την γεωργία και την κτηνοτροφία, δύο αμιγώς χειρωνακτικούς κλάδους. Όσον αφορά την διατροφή τους, οι Κρήτες βγαίνοντας από μια καταστροφική Ναζιστική κατοχή είχαν πολύ περιορισμένες διατροφικές επιλογές για την επιβίωση τους. Συγκεκριμένα, το ελαιόλαδο που βρισκόταν λίγο πολύ σε κάθε σπίτι λόγω της ύπαρξης ικανού αριθμού ελαιόδεντρων στην Κρητική γη, βρισκόταν στο καθημερινό μενού, συνδυασμένο κατά κύριο λόγο με  ποσότητες σιτηρών είτε στην μορφή ψωμιού είτε σε αυτήν του παραδοσιακού παξιμαδιού. Επιπρόσθετα, η διατροφή τους κατακλύζονταν από φρούτα και λαχανικά, καθώς και σημαντικές ποσότητες οσπρίων σε εβδομαδιαία βάση. Πουλερικά και ψάρια ήταν παρών σε μέτριες ποσότητες, ενώ το κόκκινο κρέας ουσιαστικά απουσίαζε από την παραδοσιακή Κρητική Δίαιτα. Παράδοξο σε πρώτη ανάλυση για πληθυσμό κτηνοτρόφων, ωστόσο η οικονομική δυσπραγία επέβαλε στους Κρήτες να χρησιμοποιούν τα κοπάδια τους για την παραγωγή προϊόντων (τυριά, γάλα κ.α.), το μεγαλύτερο μέρος των οποίών εν συνεχεία πούλαγαν για να εξασφαλίσουν την επιβίωση τους. Τέλος, 1-2 ποτήρια σπιτικού κρασιού συνόδευε τα γεύματα τους σε καθημερινή βάση.

Το παραπάνω αποτελεί σε γενικές γραμμές το μοντέλο της παραδοσιακής Κρητικής Δίαιτας. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναδειχθεί μια σημαντική λεπτομέρεια.  Η Κρητική Δίαιτα αποτελεί μέρος αυτού που σήμερα είναι ευρέως γνωστό και προωθούμενο ως Μεσογειακή Διατροφή. Για την ακρίβεια το διατροφικό μοντέλο των Κρητών της δεκαετίας του ’60 αποτέλεσε την αφετηρία. Ωστόσο, πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι η Μεσογειακή Διατροφή δεν είναι ταυτόσημη της αποδεδειγμένα ευεργετικής για την υγεία Κρητικής Δίαιτας. Η τελευταία φέρει κάποια πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την συχνότητα και τις ποσότητες πρόσληψης από την κάθε κατηγορία τροφών. Χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από πρότυπα που ακολουθούνται σήμερα σε άλλες μεσογειακές χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία, προσδίδοντας της γνησιότητα και μοναδικότητα. Ενδεικτικά, η ημερήσια πρόσληψη σε ελαιόλαδο στην Κρητική δίαιτα είναι περί τα 70γρ. , την στιγμή που τα αντίστοιχα μεγέθη σε παραδοσιακές καταναλώτριες περιοχές της Ιταλίας και της Ισπανίας διαμορφώνονται σε 15-20γρ.^[2]. Η διαφοροποίηση αυτή απεικονίζεται και στα αριθμητικά δεδομένα της Μελέτης των 7 Χωρών^[3], τα οποία καταδεικνύουν και πρακτικά επιβεβαιώνουν τις ανώτερες ιδιότητες της παραδοσιακής Κρητικής Δίαιτας σε θέματα θωράκισης του ανθρώπινου οργανισμού από θανατηφόρες καρδιαγγειακές παθήσεις και διάφορους τύπους καρκίνου.

Οι πρόγονοι μας πράγματι μας έδειξαν το δρόμο. Έναν δρόμο που ανυπομονούμε να μοιραστούμε μαζί σας. Στις ακριβείς λέξεις με τις οποίες κάθε παραδοσιακή κρητική συνταγή ξεκινάει:

‘Πρώτα, ρίξτε λίγο έξτρα παρθένο ελαιόλαδο σε μια κατσαρόλα…’