Μεσογειακή πλάνη

Ας ξεκινήσουμε με ένα μικρό και ενδιαφέρον πείραμα. Πάρτε ένα λεπτό να σκεφτείτε και να σημειώσετε τα πρώτα 10 πράγματα που έρχονται στο μυαλό σας όταν ακούτε τον όρο “μεσογειακό”. Σύμφωνα με την Google, η λίστα σας πρέπει να έχει λίγο πολύ την ακόλουθη μορφή: ήλιος, αμμώδεις παραλίες, διακοπές, Ιταλία, Ισπανία, νησιά, Ελλάδα, Μεσογειακή διατροφή, εξαιρετικό φαγητό και οικονομική κρίση.  Î£Ï„η συνέχεια, αρχίστε να σβήνετε εκείνα μόνο τα περιεχόμενα που κατά την γνώμη σας θα μπορούσαν να έχουν κερδίσει τη θέση τους στη λίστα σας λόγω κάποιας πλάνης. Λοιπόν, σίγουρα όχι ο ήλιος και οι μαγευτικές παραλίες. Μήπως το εξαιρετικό φαγητό και οι μοναδικές γεύσεις που έχετε δοκιμάσει σε διάφορες μεσογειακές χώρες? Δεν νομίζω. Η οικονομική κρίση είναι όντως μια οδυνηρά ρεαλιστική κατάσταση, συνεπώς τι απομένει από τη λίστα μας; Τι θα λέγατε για την περίφημη Μεσογειακή διατροφή; Θα μπορούσε άραγε να αντιπροσωπεύει κάποιου είδους πλάνη;

Κοιτώντας την εικόνα στα αριστερά μας (επιλέξτε για μεγέθυνση), οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι συναντάμε σημαντικές δυσκολίες να κατανοήσουμε πως είναι δυνατόν μια γεωγραφική περιοχή που εκτείνεται από την Ισπανία μέχρι της ακτές της Συρίας και περιλαμβάνει 23 χώρες^[1] να χαρακτηρίζεται από ένα μοναχά διατροφικό μοντέλο, κοινό σε όλες αυτές τις τόσο διαφορετικές σε άλλους όρους (πολιτισμικούς, θρησκευτικούς, ιστορικούς, νοοτροπίας κ.α.) εθνότητες. Κατηγορηματικά, κάτι τέτοιο ούτε είναι δυνατόν ούτε θα μπορούσε να είναι. Σε αυτήν την περίπτωση όμως πως δημιουργήθηκε ο όρος Μεσογειακή διατροφή και τι στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύει; Εύλογη απορία αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Πίσω στη δεκαετία του 1950, η ιατρική έρευνα ξεκίνησε να δείχνει  Î­Î½Ï„ονο ενδιαφέρον για το ενδεχόμενο ύπαρξης δεσμών μεταξύ της διατροφής του ατόμου και της εκδήλωσης θανατηφόρων καρδιαγγειακών και άλλων παθήσεων. Η επιστημονική αυτή αναζήτηση μέσα από πληθώρα σχετικών επιστημονικών μελετών, κατάφερε να εντοπίσει και τελικώς να επιβεβαιώσει την ύπαρξη ισχυρής συσχέτισης. Η πλέον αναγνωρισμένη από αυτές τις επιστημονικές μελέτες και πιθανά αυτή με την μεγαλύτερη επιρροή ακόμα και στις μέρες μας, η περίφημη “Μελέτη των 7 Χωρών”, παρέδωσε  ορισμένα πραγματικά εκπληκτικά ευρήματα. Συγκεκριμένα, μεταξύ πληθυσμών από 16 διαφορετικές περιοχές σε 7 χώρες ανά τον πλανήτη (Φινλανδία, Ιταλία, Ελλάδα, Η.ΠΑ., Ιαπωνία, Ολλανδία και Γιουγκοσλαβία), ο τοπικός πληθυσμός στο Ελληνικό νησί της Κρήτης στην Κεντρική Μεσόγειο παρουσίασε μακράν τα χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από στεφανιαία νόσο και άλλες καρδιαγγειακές παθήσεις. 

Οι Κρήτες ακολουθούσαν μια δίαιτα σημαντικά διαφορετική από εκείνες των υπόλοιπων συμμετεχόντων στην έρευνα, ακόμα ακόμα και από εκείνη των Κερκυραίων συμπατριωτών τους αλλά και των “κοντινών” γειτόνων τους από την Ιταλία (Rome, Montegiorgio & Crevalcore). Οι πίνακες που παραθέτουμε στα αριστερά της σελίδας  ÎºÎ±Î¹ περιλαμβάνονται στην μελέτη “Food consumption patterns in the 1960s in seven countries”^[2], περιέχουν τις καταναλώσεις διαφόρων ομάδων τροφών που καταγράφηκαν για τους συμμετέχοντες στην έρευνα. Επικεντρωνόμαστε στα στοιχεία που υπάρχουν για τους πληθυσμούς που προέρχονται από την λεκάνη  Ï„ης Μεσογείου. Συγκεκριμένα Γιουγκοσλάβους, Έλληνες και Ιταλούς.  Χωρίς μεγάλο κόπο μπορεί κανείς να διαπιστώσει σημαντικότατες διαφορές στα διατροφικά μοντέλα των μεσογειακών αυτών πληθυσμών.  ÎžÎµÎºÎ¹Î½ÏŽÎ½Ï„ας με τους Κρήτες οι οποίοι σημείωσαν τα χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από στεφανιαία νόσο ακολουθούμενοι από τους Ιάπωνες, παρατηρούμε εξαιρετικά μεγάλη κατανάλωση σε ελαιόλαδο καθώς και φρούτων.  Παράλληλα, γλυκά και αλκοόλ είναι πρακτικά απόντα από το διατροφή τους. Από την άλλη, οι Ιταλοί συμμετέχοντες στην έρευνα παρουσιάζουν αρκετή μετριοπαθή κατανάλωση σε ελαιόλαδο, χαμηλή πρόσληψη φρούτων και μια εμφανή αδυναμία στο αλκοόλ και στο κρέας. Με τη σειρά τους οι Γιουγκοσλάβοι, τρώνε μικρές ποσότητες φρούτων, πίνουν πολύ γάλα και περιλαμβάνουν στη δίαιτα τους μέτριες ποσότητες κρέατος. 

Η παραπάνω σύντομη ανάλυση οδηγεί σε ένα απλό μα συνάμα τόσο επίμονο ερώτημα. Ποιο από τα τρία παραπάνω διατροφικά μοντέλα είναι αντιπροσωπευτικό της λεγόμενης Μεσογειακής διατροφής; Σίγουρα δεν μπορεί να είναι και τα τρία, δεδομένου ότι παρουσιάζουν σαφή και εμφανή διαφορές. Η απάντηση είναι ενδιαφέρουσα όσο και κατηγορηματική. Περιέργως λοιπόν, κανένα από τα 3. Και αυτό γιατί το concept που έχει γίνει γνωστό στον κόσμο τις τελευταίες 3 δεκαετίες ως Μεσογειακή διατροφή απλά δεν αντιπροσωπεύει κάτι υπαρκτό. Αυτό που υπάρχει είναι η Κρητική διατροφή, η Ιταλική διατροφή, η Γιουγκοσλάβικη διατροφή, η Μαροκινή διατροφή κ.ο.κ.  Ωστόσο, τα παραπάνω δεν μπορούν να ομαδοποιηθούν επαρκώς, πόσο μάλλον να ιδωθούν σαν ενιαίο σύνολο. Συνεπώς, ποια είναι η ιστορία της  περίφημης και πολυδιαφημισμένης Μεσογειακής διατροφής;

Ο επιεικέστερος πιθανά χαρακτηρισμός που μπορεί να αποδοθεί για να περιγράψει επαρκώς την Μεσογειακή διατροφή είναι αυτός της άστοχης-αναπόδεικτης γενίκευσης. Στον πυρήνα της, η ιδέα της Μεσογειακής διατροφής είναι ένα δημιούργημα μάρκεντινγκ, εφεύρημα ορισμένων πολύ ικανών επαγγελματιών του χώρου με στόχο να εκμεταλλευτούν σειρά επιστημονικών δεδομένων και να καπηλευθούν χαρακτηριστικά και ιδιότητες με μεγάλη εμπορευσιμότητα στην αγορά τροφίμων. Συγκεκριμένα, επιστημονικά δεδομένα που επιβεβαίωναν σημαντικές θετικές επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία από την εφαρμογή συγκεκριμένου διατροφικού μοντέλου που καταγράφηκε σε περιοχή της Μεσογείου και συγκεκριμένα στο Ελληνικό νησί της Κρήτης. Βάση σειράς ιατρικών μελετών με προεξέχουσα την “Μελέτη των 7 Χωρών”, η παραδοσιακή Κρητική Δίαιτα που καταγράφηκε την δεκαετία του 1960  αποδεικνύονταν να θωρακίζει τον οργανισμό κατά της στεφανιαίας νόσου και άλλων καρδιαγγειακών παθήσεων. Η αμέσως καλύτερη επίδοση σε αυτή την κατεύθυνση επιτεύχθηκε από το διατροφικό μοντέλο που καταγράφηκε στην Ιαπωνία, η οποία αλήθεια είναι πως την τελευταία φορά που τσεκάραμε στον παγκόσμιο χάρτη δεν βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση από την Μεσογειακή λεκάνη.

Επιστρέφοντας στο αρχικό μας πείραμα και στη λίστα μας από υποψήφιες «Î¼ÎµÏƒÎ¿Î³ÎµÎ¹Î±ÎºÎ­Ï‚ πλάνες», μπορούμε με αυτοπεποίθηση να πούμε ότι έχουμε το νικητή μας. Η Μεσογειακή διατροφή είναι απλά μια στρατηγική μάρκετινγκ και μονάχα ως τέτοια θα πρέπει να αντιμετωπίζεται. Όντως, υπάρχουν διατροφικά μοντέλα, με προεξέχουσα την παραδοσιακή Κρητική Δίαιτα, τα οποία προερχόμενα από την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου αποδεικνύεται ότι προσφέρουν σειρά ευεργετικών επιδράσεων στην ανθρώπινη υγεία. Κανένα ωστόσο από αυτά δεν περιλαμβάνει πίτσες και μακαρονάδες - αποθήκες κορεσμένων λιπαρών.